Mobbing w pracy - co robić?

Mobbing w pracy to zjawisko, które zbiera potężne żniwo w naszych czasach. Bardzo duża część moich Klientów i znajomych opowiadała mi o co najmniej jednym epizodzie z życia zawodowego, gdzie stali się ofiarą mobingu. W  świetle badań, przejawy mobbingu i ogólnie zachowania o charakterze toksycznym stają się coraz częstsze w świecie organizacji (Kusy, Holloway, 2009). Jednym z wyjaśnień tej sytuacji jest odchudzanie i spłaszczanie struktur w firmach, a co za tymi idzie stwarzanie większej swobody do działania osób zachowujących się w sposób nieetyczny i szkodliwy dla innych. Celem tego tekstu jest przybliżenie zjawiska mobbingu w miejscu pracy i omówienie możliwych rozwiązań, gdy taka sytuacja zaistnieje w naszym otoczeniu.

Mobbing - definicja

Określenie mobbing (ang.) weszło już na stałe do języka polskiego, choć stało się to stosunkowo niedawno, bo pamiętam jeszcze taki czas, gdy to zapożyczenie nie było takie popularne. W Wielkiej Brytanii przyjęło się określenie bullying lub workplace bullying. Mobbing i bullying obecnie większość ekspertów traktuje wymiennie.

Mobbing to zjawisko przemocy psychicznej i/lub fizycznej stosowanej w środowisku pracy. Jest to działanie, które negatywnie wpływa nie tylko na jednostkę lub jednostki, które są ofiarami, ale ma wpływ na funkcjonowanie całej organizacji, w której ma ono miejsce. Ważna jest definicja Kodeksu Pracy, która podkreśla uporczywy i długotrwały charakter tego zjawiska. Najczęściej przybiera formę nękania, zastraszania pracownika, co wywołuje u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej. Celem jest poniżenie, ośmieszenie pracownika, odizolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu. W prawie polskim pracodawca ma obowiązek przeciwdziałać mobbingowi. Gdy tego nie robi, narusza prawo.

Jakie są przejawy mobbingu?

  • ciągłe, nieuzasadnione krytykowanie wykonywanej pracy i oskarżanie pracownika
  • wyrażanie gróźb pod adresem pracownika (w formie ustnej i/lub pisemnej)
  • reagowanie krzykiem na wypowiedzi pracownika
  • kierowanie wyzwisk pod adresem pracownika
  • ograniczanie lub utrudnianie wypowiedzi, ciągłe przerywanie
  • nękanie drogą mailową lub przez telefon
  • ośmieszanie i krytykowanie na forum zespołu
  • rozsiewanie plotek oraz obmawianie
  • sugerowanie chorób psychicznych
  • przydzielanie bezsensownych zadań
  • nieprzydzielanie żadnych zadań, ignorowanie pracownika
  • przydzielanie zadań niedostosowanych do możliwości i kompetencji pracownika

Powyższa lista nie jest w żaden sposób wyczerpująca (więcej w Mobbing - Lista Leymanna). Pokazuje całe spektrum różnych bezprawnych działań, które może podejmować nasz przełożony, współpracownik lub (rzadziej) podwładny, noszących znamiona mobbingu. Do tego, aby stwierdzić, czy faktycznie w danym przypadku dochodzi do mobbingu,  potrzebna jest indywidualna, wnikliwa analiza zachowań i całego kontekstu, w którym znajduje się cierpiący pracownik. W świetle prawa, o zaistnieniu mobbingu, orzeka sąd.

Mobbing w pracy - co robić?

Jakie są przyczyny mobbingu?

Jeśli czytając ten tekst, zauważasz przejawy mobbingu w swoim otoczeniu, ważne jest, abyś przyjrzał się swojej postawie - czy te zachowania budzą Twój sprzeciw? Czy masz możliwość wesprzeć w jakiś sposób ofiarę? Czy masz możliwość wpłynąć na mobbera, czyli osobę dokonującą mobbingu? A może w przeszłości sam wywierałeś przemoc lub akceptowałeś ją u swoich współpracowników?

Nękanie może mieć naprawdę długotrwały charakter między innymi dlatego, że obawiamy się angażować, aby samemu nie stać się ofiarą. Jako szefowie także możemy kompletnie nie zauważać zjawisk dziejących się w naszym zespole, bo mobber może mieć wiele twarzy i świetnie się maskować. Możemy także nie chcieć zauważać zjawiska, bo tak jest dla nas wygodniej. Bardzo często osoba stosująca mobbing ma świetne umocowania w organizacji, posiada unikalne kompetencji i doświadczenie, albo osiąga bardzo dobre wyniki. Osoby dokonujące przemocy na innych z reguły przejawiają toksyczną osobowość i czerpią swoją siłę z systemu, w którym się znajdują. Zwykle winna nie jest tylko jedna osoba, ale cały system, który wspiera to zjawisko. Koszty organizacyjne są zwykle spore, bo "chora" jednostka zaraża innych wokół siebie, tak jak to się dzieje ze zgniłym jabłkiem w skrzynce pełnej owoców.

Celem prześladowców jest sprowadzenie innych do roli bezsilnych i zależnych, aby w ten sposób łatwiej na nich wpływać i kontrolować. Skąd biorą się te toksyny? Przyczyn psychologicznych jest wiele. Można się tego "uczyć" od innych. Badania pokazują, że osoby, które same doświadczyły represyjnego wychowania, izolacji społecznej albo osobistych porażek w dzieciństwie są bardziej skłonne do wywierania przemocy na innych. Często w naszej kulturze na piedestale stawiamy wygrywanie za wszelką cenę, zdobywanie władzy i wpływu na innych i  to także przekłada się na wzmacnianie określonych zachowań. Ważną przyczyną istnienia mobbingu jest także brak jasnych i klarownych zasad funkcjonowania organizacji, określenia jakimi wartościami powinni kierować się pracownicy, jakie zachowania są pożądane, a jakie nieakceptowalne. To, co możemy zrobić, to przyjrzeć się jak wychowujemy własne dzieci, jeśli zarządzamy pracownikami, to jak chronimy podwładnych przed tego typu zjawiskami, czy sami mamy odwagę sprzeciwić się złu, które dzieje się na naszych oczach oraz jak reagujemy, jeśli ktoś wobec nas stosuje przemoc.

Co robić, gdy problem dotyczy Ciebie?

  1. Przyjrzyj się sobie i swojej sytuacji w miejscu pracy.
    • Czy jesteś obiektem mobbingu? Czy któreś z wyżej opisanych zachowań Ciebie dotyczy? Czy nękanie ma charakter długotrwały - trwa dłużej niż 6 miesięcy?
    • Czy obserwujesz u siebie w pracy obniżoną energię, masz poczucie, że jesteś nieudacznikiem, zauważasz zmianę w sposobie postrzegania swojej wartości teraz i wcześniej?
    • Czy zauważasz u siebie somatyczne dolegliwości, takie jak na przykład kłopoty ze snem, nagłe zmniejszenie lub zwiększenie wagi ciała, kłopoty zdrowotne, bóle i nawracające infekcje, obniżenie nastroju?
  2. Jeśli czujesz, że problem mobbingu dotyczy bezpośrednio Ciebie, że to Ty jesteś ofiarą, wiedz, że to nie jest Twoja wina i potrzebujesz podjąć odpowiednie działanie. Często intencją prześladowcy jest wzbudzić w Tobie przekonanie, że nie masz wyjścia i jesteś bezbronny.
    • Zwróć się do lekarza specjalisty, który może Ci ocenić stan rozstroju zdrowia (na wypadek, gdybyś zdecydował się dochodzić swoich praw na drodze sądowej) oraz może wydać Ci długoterminowe zwolnienie chorobowe
    • Skorzystaj z pomocy psychologa lub terapeuty albo przynajmniej zwróć sie do osoby bliskiej z Twojego otoczenia, która jest Ci życzliwa, aby opowiedzieć o tym, czego doświadczasz. W trosce o swoje zdrowie potrzebujesz rozmawiać o tym, co przeżywasz. Im bardziej ukrywasz w sobie swoje emocje, tym większa psychiczna dewastacja dokonuje się w Tobie.
    • Spisuj na bieżąco wszyskie zachowania o charakterze nękania lub prześladowania wraz z okolicznościami, które im towarzyszą. Zbieraj dowody, o ile tylko jest taka możliwość. Może to przydać Ci się w sądzie, ale może też pomóc w psychologicznym procesie uzdrowienia, gdzie zapisujesz i przyglądasz się mechanizmom, których jesteś obiektem.
    • Szukaj rozwiązania w miejscu pracy, dbaj o swoją asertywność. Asertywność to pilnowanie własnych granic bez naruszania granic innych ludzi. Nie daj się prowokować do zachowań agresywnych.
    • Poszukaj polubownych rozwiązań, być może rozwiązaniem może być pomoc mediatora. Sprawdź, czy możesz liczyć na pomoc przełożonego Twojego prześladowcy.
    • Jeśli jesteś pracownikiem zatrudnionym na umowę o pracę (ochroną prawną objęta jest tylko ta grupa społeczna), masz prawo ubiegać się od sądu o odszkodowanie. Potrzeba tutaj dużej rozwagi i warto  rozpoznać taką możliwość w rozmowie z kompetentnym prawnikiem. Pamiętaj, że od Twojej decyzji może zależeć dobrostan innych osób, potencjalnych ofiar.
    • Jeśli zachowania mobbingowe nasilają się, rozważ zmianę miejsca zatrudnienia lub ścieżki kariery. Skonsultuj się w tym celu z doradcą lub coachem kariery.
    • Pamiętaj, że zawsze jest jakieś wyjście i nie jesteś sam!

Pomocne źródła, z których korzystałam:

pl.wikipedia.org/wiki/Mobbing

www.pip.gov.pl/html/pl/wydawn/pdf/mobbing.pdf

Kusy, M., Holloway E. (2009) Toxic Workplace! Managing Toxic Personalities and Their System of Power. San Francisco- Jossey-Bass.

Justyna Ciećwierz

Justyna Ciećwierz, psycholog organizacji, coach rozwoju zawodowego, konsultant i trener.