Kryzys wieku średniego

Przychodzi w życiu człowieka taki czas, gdy zaczynamy konfrontować się z tym, co już za nami, a co jeszcze nas czeka. Zadajemy sobie pytania i szukamy na nie odpowiedzi. Często odczuwamy przy tym różne trudne emocje, poczucie żalu, smutek, złość, ale także poczucie spełnienia, radość, szczęście. Jedna z moich dawnych klientek napisała mi w mailu, że zauważa u siebie spadek formy, który utożsamia z kryzysem wieku średniego. Koleżanka, jedna z moich rówieśniczek, zrobiła podsumowanie życia i doświadczyła w efekcie nowej twórczej energii. Pomyślałam, że kryzys środka życia w różnych odmianach dotyczy tak wielu osób, że nie sposób go pominąć na łamach ZmianyZawodowej.

Na czym polega kryzys wieku średniego i jak go mądrze przeżyć?

W słowie kryzys zawsze kryją się dwa aspekty: szansa i zagrożenie. Kryzys stanowi szansę, bo niesie możliwość zmiany świadomości i rozwoju. To okazja do refleksji nad dotychczasowym życiem i wyciągnięcia na tej bazie wniosków na przyszłość. Kryzys niesie ze sobą też zagrożenie, bo bilansowanie dotychczasowych dokonań i zmierzenie się z młodzieńczymi marzeniami (i związane z tym niespełnienie) może spowodować w nas niezadowolenie, złość, przygnębienie, czasem wręcz depresję. Im większa będzie nasza świadomość tego psychologicznego zjawiska, tym większa szansa na uniknięcie zachowań, które służą redukowaniu napięcia w sposób zastępczy (nadużywanie alkoholu, leków, ucieczka w pracę, objadanie się, rozluźnienie relacji z najbliższą rodziną, często skutkujące rozwodem, poszukiwanie ekstremalnych wrażeń zmysłowych i inne gwałtowne działania będące formą ucieczki przed życiową odpowiedzialnością).

Wiek średni to czas pomiędzy 35 a 60 rokiem życia. Kryzys najczęściej pojawia się do 50-tki. Zwykle mamy wtedy za sobą okres intensywnego nabywania wiedzy (w formie edukacji szkolnej), debiut w roli zawodowej czy rodzicielskiej. W okresie środkowej dorosłości bardzo często stajemy przed zadaniem sprawowania opieki nad dorastającymi dziećmi i wspierania ich w procesie usamodzielniania się, zajęcia się starzejącymi się rodzicami czy akceptacji zmian fizjologicznych związanych z tą fazą życia (menopauza, andropauza). To jest także czas szczytowych osiągnięć i satysfakcji na polu zawodowym oraz czas działań o charakterze prospołecznym. Z jednej strony jest nasza odpowiedzialność za innych, dzielenie się sobą z innymi, a z drugiej - korzystanie z pomocy i zadbanie o siebie. Jeśli równowaga pomiędzy tymi dwiema sferami zostanie zaburzona, wtedy dalszy rozwój jest utrudniony.

W koncepcji rozwoju psychospołecznego E.H. Ericksona każdy okres życia człowieka stawia przed nim różne zadania. Przejście każdej kolejnej fazy oznacza jakiś konflikt, ścieranie się różnych potrzeb. Rozwiązywanie kolejnych kryzysów umożliwia przejście na wyższy poziom złożoności, rozwój i postęp na drodze budowania własnego ja. W dorosłości mamy do czynienia z generatywnością (w to zalicza się zdolność do prokreacji, produktywność oraz twórcze podejście do życia), ale także ze stagnacją.

Generatywność to rozwijanie troski o innych, dzieci, osoby zależne, podwładnych oraz wytwory i idee. Jeśli zamiast niej pojawia się koncentracja na sobie, egocentryzm, dystansowanie się od innych oraz postawy autorytarne, to możemy mówić o stagnacji i cofnięciu się w rozwoju. Od tego w jaki sposób wyważymy w swoim życiu potencjały i zagrożenia, zależy nasza psychiczna integracja i akceptacja jesieni życia.

Jakie sytuacje mogą wywołać kryzys wieku średniego?

W okresie dorosłym możemy doświadczać wielorakich trudności:

  • śmierć kogoś bliskiego (małżonka, dziecka, jednego z rodziców), przewlekła choroba w rodzinie
  • brak partnera życiowego, rozwód, rozstanie z mężem/żoną
  • brak potomstwa, opuszczenie domu przez dorosłe dzieci (syndrom "pustego gniazda")
  • brak pracy, utrata pracy, wypalenie zawodowe, konieczność zmian związanych z karierą
  • brak grupy wsparcia, samotność, poczucie izolacji.

Kryzys połowy życia nie musi być wywołany zewnętrznym zdarzeniem losowym, choć trudne doświadczenie może go pogłębić. To rozstrój psychiczny, okres zmagania się z jakimś życiowym problemem, przekraczającym możliwości adaptacyjne jednostki - definicja za B. Ziółkowską (2004). U kobiet i mężczyzn ma on zwykle odmienny przebieg.

Kryzys wieku średniego

Jakie symptomy wskazują na kryzys wieku średniego?

Wspólne dla obu płci symptomy o charakterze negatywnym, na które warto zwrócić uwagę:

  • frustracja spowodowana wiekiem, obniżenie poczucia własnej wartości, poczucie winy, porównywanie się z młodszymi, szukanie namiastki powrotu do lat wcześniejszych
  • brak wglądu w siebie, trudność z adekwatną oceną własnych atutów i słabości
  • wysoki poziom lęku, rozgoryczenie, poczucie krzywdy i żalu
  • pesymistyczne podejście do przyszłości "już nic dobrego mnie w życiu nie spotka"
  • postawa roszczeniowa wobec innych, izolowanie się
  • brak motywacji do podejmowania inicjatyw, spadek energii życiowej, obniżona forma fizyczna
  • zaprzeczanie swoim emocjom,  mechanizmy obronne, postawa "nic się nie dzieje"
  • ucieczka w używki, przemoc, agresja.

Do pozytywnych strategii rozwojowych związanych z kryzysem wieku średniego należy z pewnością troska o rozwój nowych zainteresowań - zadbanie o te sfery, które do tej pory były zaniedbane. W okresie dorosłości do głosu dochodzi ta część naszej osobowości, która do tej pory czekała na swoje 5 minut. W zależności od typu osobowości, to może być:

  • potrzeba rozwoju funkcji poznania, a więc większe niż dotychczas skupienie się na doznaniach zmysłowych (zainteresowanie ogrodnictwem, gotowaniem, turystyką albo sportem),
  • rozwój intuicji (zainteresowanie praktykami religijnymi, projektowaniem, badaniem siebie i otoczenia czy rozwiązywaniem problemów),
  • rozwój myślenia (zainteresowanie polityką, normami i prawami społecznymi, grami strategicznymi, itp.)
  • rozwój odczuwania (zainteresowanie pomaganiem innych, rozwijanie relacji z ludźmi, pisaniem, terapią, itd).

Więcej o rozwijaniu osobowości w artykule MBTI czyli jak rozwijamy się w toku życia.

O co tu naprawdę chodzi?

W kryzysie najważniejsze jest, żeby się z nim zmierzyć, a nie przed nim uciekać. Potrzebujemy zadać sobie pytania i znaleźć na nie w sobie odpowiedzi. Musimy nastawić się, że rozwiązanie nie pojawi się błyskawicznie, że czeka nas mozolne poszukiwanie sensu. Dla osób wierzących pomocny może być zwrot ku duchowości i Bogu, korzystanie z pomocy stałego spowiednika. Także warto otworzyć się na współmałżonka (lub inne osoby bliskie), udzielać mu wsparcia i samemu z jego pomocy korzystać. Może się okazać, że sami o własnych siłach, nie będziemy mogli sobie poradzić i potrzebne będzie przepracowanie problemów z psychoterapeutą lub psychologiem.

Od tego, czy zaakceptujemy nową rzeczywistość naszego życia zależy twórcze wykorzystanie lat, które są jeszcze przed nami. Pamiętajmy, że kryzys jest po to, abyśmy stali się dojrzalsi, bardziej świadomi własnej niedoskonałości.

Post scriptum: Gdy doświadczamy kryzysu w środku życia, dobrze jest zachować jak najwięcej dystansu i humoru wobec siebie. To niesamowicie pomaga w przejściu tego trudnego czasu. Śmiejmy się jak najczęściej :)

 

Wykorzystane źródła:

Appelt K. (2004) Środkowa dorosłość: szanse rozwoju. Remedium, 134 (4), 4-5

Ziółkowska B. (2004) Środkowa dorosłość: zagrożenia rozwoju, Remedium, 135(5), 4-5

https://pl.wikipedia.org/wiki/Teoria_rozwoju_psychospo%C5%82ecznego

 http://www.deon.pl/inteligentne-zycie/psychologia-na-co-dzien/art,539,kryzys-wieku-sredniego.html

http://www.webmd.com/depression/features/midlife-crisis-opportunity

Justyna Ciećwierz

Justyna Ciećwierz, psycholog organizacji, coach rozwoju zawodowego, konsultant i trener.