Toksyczne zachowania w miejscu pracy wpływają negatywnie na atmosferę, zaangażowanie, motywację i produktywność pracowników. Do niedawna temat tabu, teraz coraz głośniej mówi się na ten temat. Stres odczuwany przez osoby doświadczające toksycznych zachowań prowadzi do poważnych problemów zdrowotnych, przede wszystkim chorób psychicznych, depresji, lęków czy wypalenia zawodowego, ale także do dolegliwości fizycznych na przykład chorób serca. W organizacji obecność tego typu zachowań bardzo często przekłada się na zwiększoną absencję i rotację personelu.

Wszyscy jesteśmy zaproszeni, aby dbać o zdrowe, przyjazne miejsce pracy, wolne od toksyn. To się uda, jeśli będziemy umiejętnie reagować na zło, które wyrządzają inni, ale i dbać, aby samemu nie postępować toksycznie.

Często to toksyny są powodem decyzji o zmianie pracy i zmianie zawodowej. Zanim podejmiemy decyzję o zmianie miejsca zatrudnienia warto w aktywny sposób przeciwdziałać toksycznym zachowaniom. Twórzmy wspólnie kulturę wzajemnego szacunku i współpracy. Artykuł przedstawia wybrane toksyczne zachowania i sposoby reagowania na nie.

Mobbing, władza i brak współpracy

Jeśli toksyny, to od razu na myśl przychodzi mobbing, a więc toksyczne zachowania o uporczywym i długotrwałym charakterze mające na celu poniżenie, ośmieszenie, zastraszenie, odizolowanie lub wyeliminowanie pracownika z zespołu. W efekcie bardzo często takie zachowania powodują zaniżoną ocenę u pracownika własnej przydatności zawodowej. Prawo polskie wymaga, aby organizacje przeciwdziałały mobbingowi. Pracownik doświadczający mobbingu powinien zgłosić taki incydent przełożonemu, a jeśli to on jest mobberem, do działu odpowiadającego za praktyki antymobbingowe, najczęściej jest to dział HR. Więcej o mobbingu w artykule „Mobbing w pracy – co robić?”

Toksyczne zachowania w miejscu pracy mogą mieć także charakter incydentalny, wtedy mobbing jest trudny do udowodnienia. Jednym z takich zachowań jest nadużycie władzy. Przełożeni, niekoniecznie bezpośredni, mogą stosować manipulację, zastraszanie, wywieranie presji lub wykorzystywanie pracowników. Mogą to robić w sposób bardzo umiejętny, „w białych rękawiczkach” i wtedy trudno jest takie zachowania udowodnić. Jeśli doświadczasz toksycznych zachowań ze strony szefa albo sam czujesz, że jesteś takim szefem, zajrzyj do artykułu „Toksyczny szef - co robić?”.

Toksyny mogą dotyczyć relacji w zespole i braku współpracy. Przykładem są takie zachowania jak ignorowanie pomocy, konflikty interpersonalne, rywalizacja na szkodę innych lub ukrywanie informacji. Reagowanie na toksyczne zachowania polega na komunikacji z osobami odpowiedzialnymi, wyrażaniu potrzeb i poszukiwaniu rozwiązań poprzez współpracę z zainteresowanymi stronami.

Toksyczne zachowania w miejscu pracy – jak reagować na toksyny i zapobiegać ich występowaniu?

Od uprzedzeń wszystko się zaczyna

Innym przejawem toksyczności w środowisku pracy są uprzedzenia, które często wiążą się ze stereotypami, którymi nieświadomie kierujemy się w naszym myśleniu. Kim Scott, autorka książki „Toksyczne miejsce pracy. Jak skutecznie walczyć z uprzedzeniami, stereotypami, tyranią czy mobbingiem”, zwraca uwagę, że uprzedzenia bardzo często prowadzą do stronniczości, dyskryminacji i innych nadużyć. Ważne, żeby dostrzegać uprzedzenia przede wszystkim u siebie, bo to pomaga nam reagować z większą empatią na uprzedzenia u innych.

Reagowanie na prawdopodobnie nieświadome toksyczne zdarzenia, jeśli jesteśmy ich świadkami lub wręcz ofiarami, to najpierw rozpoznawanie uprzedzeń, a potem pokazywanie swojej perspektywy za pomocą komunikatu JA. Nie mówimy wtedy o naszych uczuciach, ale raczej wyjaśniamy, gdzie zauważamy zniekształcenia w myśleniu lub błędne założenia.

Za każdym razem, gdy reagujemy na uprzedzenia:

• wzmacniamy swoje poczucie sprawstwa
• pokazujemy innym pożądane zachowania
• dajemy szansę innym na poprawę swojego postępowania. Jeśli ktoś jest nieświadomy swoich toksycznych zachowań, nie ma szansy ich zmienić.

I odwrotnie, jeśli nie reagujemy, dajemy przyzwolenie na powtarzanie toksycznych zachowań i de facto wzmacniamy je.

Intuicja najlepszym drogowskazem

W przypadku świadomych, toksycznych zachowań, które Scott definiuje jako stronniczość, reakcje powinny mieć formę bardziej bezosobową, natomiast, jeśli mamy do czynienia z nękaniem, używaniem przemocy fizycznej lub psychicznej, autorka poleca korzystać z komunikatu TY.

W przypadku, gdy czujemy, że reakcja w danym momencie nie przyniesie oczekiwanego rezultatu, warto rozważyć:

• przekazanie sprawy innej kompetentnej osobie, na przykład będącej wyżej w hierarchii,
• odwrócenie uwagi sprawcy,
• odłożenie w czasie interwencji
• oraz udokumentowanie zdarzenia.

Wszystkie te działania mogą pomóc w zapobieganiu eskalacji toksycznych zachowań i zapewnieniu bezpieczeństwa oraz troski osobom, które są ofiarami.  

Działania na polu organizacyjnym

W procesie tworzenia kultury szacunku i współpracy niezbędne są działania o charakterze organizacyjnym podejmowane przez firmy. Do takich działań należą:

• polityka zapobiegania toksycznym zachowaniom, szczególnie mobbingowi, molestowaniu seksualnemu i innym tego typu nadużyciom,
• tworzenie kodeksów etycznych, mechanizmów ich przestrzegania, raportowania wykroczeń oraz rozwiązywania problemów
• szkolenie pracowników i menedżerów w radzeniu sobie z toksycznymi zachowaniami u siebie i innych
• programy coachingowo-mentoringowe pomagające w rozwijaniu kompetencji budowania zdrowych relacji w miejscu pracy
• tworzenie sprawiedliwych systemów płac
• budowanie systemów oceny pracowników pomagających we wspieraniu etycznych zachowań i bezpiecznym przekazywaniu informacji zwrotnej, np. ocena 360 stopni
• unikanie dyskryminacji już na etapie rekrutacji do firmy
• regularne monitowanie klimatu organizacyjnego
• prowadzenie rozmów z odchodzącymi pracownikami - exit interviews i inne.

Więcej na ten temat w artykule „Toksyczni ludzie w pracy”.

Badania psychologiczne dotyczące toksyn w miejscu pracy pokazują wiele problemów związanych z tworzeniem zdrowych środowisk w organizacjach. Tylko podejmowanie zdecydowanych działań pozwoli ograniczyć rozprzestrzenianie się toksyn. Wszelką profilaktykę trzeba zacząć zawsze od siebie - przyjrzeć się swoim toksycznym zachowaniom i nad nimi pracować. Będąc ofiarami toksycznych zachowań szukajmy sporzymierzeńców, korzystajmy ze wsparcia i profesjonalnej pomocy. Jeśli jesteśmy świadkami takich zachowań - nie bądźmy obojętni.

A jaki jest Twój sposób na zadbanie o zdrowsze środowisko pracy? Zostaw komentarz na LinkedIn.

Artykuł ten ma charakter informacyjny i nie zastępuje profesjonalnej porady medycznej czy prawniczej. Jeśli doświadczasz toksyczności w miejscu pracy, zalecamy skonsultowanie się z odpowiednimi specjalistami lub działem HR w swojej organizacji.

Wykorzystane źródła:

K. Scott, „Toksyczne miejsce pracy. Jak skutecznie walczyć z uprzedzeniami, stereotypami, tyranią czy mobbingiem”, Wydawnictwo MT Biznes, Warszawa 2023.

M. Hodgins, S. MacCurtain, P. Mannix-McNamara, “Power and inaction: why organizations fail to address workplace bullying” https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/IJWHM-10-2019-0125/full/html

M. Kivimäki, M. Virtanen, M. Vartia, M. Elovainio, J. Vahtera, L. Keltikangas-Järvinen, “Workplace bullying and the risk of cardiovascular disease and depression” https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14504368/

W. Martin, H. La Van, “Workplace Bullying: A Review of Litigated Cases” https://sc.edu/about/offices_and_divisions/faculty_ombuds/documents/workplace_bullying_a_review_of_litigated_cases.pdf

F. Saleem, M. Malik, I. Asif, A. Qasim “Workplace Incivility and Employee Performance: Does Trust in Supervisors Matter? (A Dual Theory Perspective)” https://www.mdpi.com/2076-328X/12/12/513

B. Tepper, M. Duffy, C. Henle, L. Schurer Lambert “Procedural injustice, victim precipitation, and abusive supervision”, https://www.researchgate.net/publication/227772912_Procedural_injustice_victim_precipitation_and_abusive_supervision