Wypalenie zawodowe od lat dotyka coraz większej liczby osób na całym świecie. Nie tylko dotyczy nauczycieli czy pielęgniarek, ale także menedżerów, osób wykonujących wolne zawody, pracowników korporacji i wielu innych profesji. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wpisała wypalenie zawodowe do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-11) jako syndrom zawodowy mogący wpływać na stan zdrowia pracownika. Od 1 stycznia 2022 roku wypalenie zawodowe samo w sobie nie stało się jednostką chorobową, ale w powiązaniu z innymi schorzeniami takimi jak depresja lub nerwica, może być podstawą do wystawienia zwolnienia lekarskiego. W artykule przedstawiam syndrom wypalenia zawodowego, jego oznaki oraz sposoby, jak sobie radzić i jak zapobiegać wypaleniu zawodowemu.

W Stanach Zjednoczonych syndrom wypalenia zawodowego pojawia się u ponad połowy pracujących Amerykanów. W Polsce w wielu firmach i instytucjach wypalenie zawodowe zbiera coraz wieksze żniwo. Przez lata to zjawisko stanowiło temat tabu, teraz coraz częściej się o nim mówi. Oczywiste jest, że wypaleni pracownicy oznaczają dla firmy same kłopoty: zmniejszoną wydajność, spadek zaangażowania, większą konfliktowość, zwiększoną absencję oraz rotację w miejscu pracy. Dla pracownika może to kończyć się poważnymi kłopotami zdrowotnymi, depresją czy wręcz zagrożeniem egzystencji. Ważne jest pytanie, jak sobie radzić z wypaleniem zawodowym, ale jeszcze ważniejsze - jak można go uniknąć.

Wypalenie zawodowe co to

Syndrom wypalenia zawodowego to skutek działania przewlekłego stresu w pracy, przy równoczesnym załamaniu zdolności do radzenia sobie w trudnych warunkach. Wypalenie zawodowe to długotrwały proces wyniszczania psychicznego, z możliwymi do wyodrębnienia fazami. Często rozwija się powoli i zakrada cichaczem. Łatwo przechodzi w depresję.

Oznaki wypalenia zawodowego

Uważa się, że wypalenie zawodowe oznacza obniżone zaangażowanie i spadek motywacji do pracy. To tak jakby cele przestały się liczyć, a wręcz znikły z pola widzenia.

Christina Maslach - amerykańska badaczka syndromu wypalenia zawodowego - określa trzy główne jego oznaki:

1. emocjonalne i fizyczne wyczerpanie - poczucie nadmiernego obciążenia emocjonalnego, ciągłe, wręcz chroniczne zmęczenie, poczucie pustki, brak energii psychicznej oraz fizycznej, dolegliwości zdrowotne, zaburzenia snu, łaknienia, bóle mięśni;
2. tendencja do negatywnego oceniania własnej pracy, poczucie obniżenia kompetencji oraz brak satysfakcji z dokonań zawodowych;
3. depersonalizacja czyli negatywne postawy wobec ludzi w środowisku pracy - obojętność, przedmiotowy sposób traktowania, tendencja do manipulowania, cynizm, pogarda, agresja.

Co sprzyja wystąpieniu syndromu wypalenia zawodowego?

Uważa się, że, aby wystąpiło wypalenie, potrzebny jest najpierw wysoki poziom motywacji i zaangażowania. "Aby się wypalić, trzeba najpierw płonąć". Aby sobie poradzić z wypaleniem, potrzeba wiedzieć, co jest jego przyczyną.

Niedopasowanie pomiędzy pracownikiem a charakterem i środowiskiem jego pracy

Pierwszą grupę przyczyn wypalenia zawodowego stanowią czynniki związane z pracą oraz jej środowiskiem. Można do nich zaliczyć następujące zjawiska, bardzo ściśle powiązane ze stresem zawodowym:

• zbyt duże obciążenie obowiązkami - zbyt wiele pracy do wykonania w zbyt krótkim czasie
• niejasny cel pracy oraz zakres odpowiedzialności
• konflikt wymagań roli z osobistymi wartościami
• brak wsparcia ze strony przełożonych oraz współpracowników, brak wystarczającej informacji zwrotnej dotyczących wykonania pracy
• niewystarczający poziom autonomii w pracy
• brak możliwości kontroli i podejmowania decyzji odnośnie własnej roli zawodowej
• niesatysfakcjonujący poziom wynagrodzenia
• brak możliwości rozwoju zawodowego
• brak poczucia wspólnoty w środowisku pracy

Indywidualna podatność na wypalenie zawodowe

Drugą grupę przyczyn wypalenia zawodowego stanowią czynniki indywidualne, powiązane z pracownikiem. Są to między innymi:

• niska asertywność - nadmierna skłonność do przyjmowania nowych obowiązków i zadań
• spychanie na dalszy plan osobistych potrzeb i wartości
• unikowy sposób reagowania w sytuacjach stresowych
• wysokie i nierealistyczne oczekiwania wobec pracy oraz samego siebie
• niska samoocena i obniżone poczucie własnej wartości
• wysoki poziom emocjonalności
• złe nawyki związane z gospodarowaniem zasobami energetycznymi organizmu

Jeśli doświadczasz wypalenia zawodowego i zauważasz u siebie powyższe czynniki, warto skorzystać z pomocy profesjonalisty. Jak sobie radzić i kiedy skorzystać z profesjonalnej pomocy?

Bardziej niż syndrom wypalenia zawodowego, dokucza Ci znudzenie pracą? Dowiedz się więcej o przerdzewieniu.

Wypalenie zawodowe - jak sobie radzić i jak go uniknąć?

Jak sobie radzić z wypaleniem zawodowym i jak go unikać?

Wypalenie zawodowe to bardzo złożone zjawisko, dotykające różnych sfer funkcjonowania człowieka. W artykule wskazano tylko kilka wybranych sposobów radzenia sobie z tym syndromem i zapobiegania mu.

Wypalenie zawodowe jak sobie radzić - dbaj o higienę psychiczną

Po pierwsze, w profilaktyce, ale również w radzeniu sobie z wypaleniem zawodowym, warto dbać o właściwą higienę psychiczną czyli podejmować jak najwięcej czynności, które lubimy i których wykonywanie sprawia nam przyjemność. To może być rozwijanie zainteresowań, hobby, aktywność fizyczna, pielęgnowanie kontaktów towarzyskich, słuchanie ulubionej muzyki, czytanie ulubionych książek i magazynów, jedzenie ulubionych potraw, sprawianie sobie prezentów, itp. Idealnie, gdy możemy wykonywać ulubione czynności także w środowisku pracy. Jeśli takich czynności nie masz, zadbaj o przekształcanie pracy czyli Job Crafting. Jeśli nie masz takiej możliwości, może warto pomyśleć nad zmianą zawodową?

Wypalenie zawodowe jak sobie radzić - pozytywne podejście do życia

Po drugie w sytuacjach trudnych ważne jest przyjmowanie postawy pozytywnej, wyrabianie w sobie wewnętrznego przekonania o własnej skuteczności i możliwości radzenia sobie w każdych warunkach. To może być na początku deklamowanie przed lustrem pozytywnie sformułowanych zdań, tzw. afirmacji, odgrywanie roli osoby, która sobie dobrze radzi, powtarzanie i stopniowe wytwarzanie pomocnych nawyków w myśleniu. Jeśli zauważasz z tym trudność u siebie, masz wszechogarniające poczucie bezsilności i bezradności, dobrym rozwiązaniem może być konsultacja z psychoterapeutą lub psychologiem.

Wypalenie zawodowe jak sobie radzić - zmiana przekonań o sobie i o świecie

W radzeniu sobie z wypaleniem zawodowym i zapobieganiu mu, istotna jest także uważność wobec tego, w jaki sposób myślimy. Nasz umysł produkuje w określonych sytuacjach różne myśli - przekonania - i nie zawsze te przekonania nas wspierają. Warto mieć świadomość zniekształceń poznawczych i błędnych przekonań, które mogą dominować nasze myślenie. Ważne jest nastawienie na dokonywanie zmian w sobie. Przykładem takich zmian w obszarze poznawczym może być dostrzeganie pozytywnych stron danej sytuacji, potraktowanie trudów jako wyzwania, z którym mamy zadanie się zmierzyć czy też przekierowanie uwagi na inny obszar lub aspekt problemu. Konieczny jest realistyczny ogląd sytuacji, przypisywanie problemom zawodowym adekwatnej rangi.

Wypalenie zawodowe jak sobie radzić - zgodność z własnymi wartościami i misją życiową

Niezwykle istotnym, wręcz kluczowym tematem, w kontekście syndromu wypalenia zawodowego, jest spójność wewnętrzna, bycie w zgodzie ze sobą, z własnymi wartościami, dbałość o stan ducha i duszy. Świadomość osobistych wartości i kierowanie się nimi w wyborach zawodowych i życiowych pomaga uchronić się nam przed dewastującym efektem wypalenia.

Pomocna w tym może być świadomość osobistego celu życiowego - co jest naszym życiowym posłannictwem i z tej perspektywy przyjrzenie się zdarzeniom, które wzbudzają w nas negatywne odczucia. Jak odkryć życiową misję?

Wypalenie zawodowe jak sobie radzić - zadbaj o wsparcie

I na koniec to co najbardziej oczywiste: zapewnienie sobie wsparcia ze strony innych osób w naszym otoczeniu. To może być wsparcie ze strony rodziny, przyjaciół, sąsiadów, współpracowników - osób, które postrzegają nas w sposób życzliwy, dobrze nam życzą, doceniają i kochają.

Jeśli jednak zauważasz u siebie postępujące wypalenie zawodowe, na przykład ciągłe zmęczenie uniemożliwia ci funkcjonowanie, powyższe zalecenia mogą nie wystarczyć i konieczne jest udanie się po pomoc do specjalisty.

Jeśli chcesz zdobyć praktyczne umiejętności radzenia sobie z ryzykiem wypalenia, zapraszamy do uczestnictwa w warsztatach JAK UNIKNĄĆ WYPALENIA ZAWODOWEGO - czytaj więcej.

Wykorzystane źródła:

Anczewska M., Świtaj P., Roszczyńska J.: Wypalenie zawodowe. Postępy i i Neurologii 2005, 14(2); 67-77.

Sęk H.: Wypalenie zawodowe. Przejawy, mechanizmy, zapobieganie, PWN, 2000.

Schroder J.-P.: Wypalenie zawodowe - drogi wyjścia, BC Edukacja, 2008.

https://www.who.int/news/item/28-05-2019-burn-out-an-occupational-phenomenon-international-classification-of-diseases

Wrabec P.: Zanim zostaną zgliszcza, Pomocnik Psychologiczny Polityki, nr 21, 2007.