Jakiś czas temu słuchałam wykładu amerykańskiego emerytowanego majora, a teraz fenomenalnego mówcy motywacyjnego, Rocco A. Spencera, który mówił do przedsiębiorców o potrzebie dążenia do sukcesów i niezadowalania się czymś gorszym. Major Spencer przekonywał do stałego nastawienia na to, co najlepsze, do bycia prawdziwym liderem, a więc numerem jeden. Musimy mieć świadomość, że będziemy przegrywać, ale potrzeba umieć podnosić się po porażkach, wyciągać wnioski i walczyć dalej. I to jest cecha prawdziwego lidera.
Jak to się ma do perfekcjonizmu? Otóż mamy dążyć do doskonałości, ale w zdrowy sposób. Być najlepszymi wersjami samych siebie. Stale zmagać się ze sobą, żeby robić coś coraz lepiej, stawiać sobie coraz wyższe cele. Jednak dobrze mieć pełną świadomość, jakie pułapki mogą wiązać się z tym podejściem? Jak nie popaść w szkodliwy perfekcjonizm, który może doprowadzić do depresji albo innych poważnych zaburzeń?
Perfekcjonizm definicja
Są autorzy, którzy twierdzą, że perfekcjonizm ma dwie strony medalu, jedną zdrową, pozytywną, adaptacyjną i drugą chorą, negatywną, destrukcyjną. Słownik Wyrazów Obcych PWN podaje dwa znaczenia słowa perfekcjonizm: szersze - "wszelkie dążenie do osiągnięcia doskonałości w wykonywaniu czegoś", i drugie węższe - "przesadna dążność do doskonałości utrudniająca lub uniemożliwiająca sprawne działanie i osiągnięcie zamierzonego celu".
Richard Winter autor książki "W pułapce perfekcjonizmu" (Wydawnictwo WAM, 2013) opisuje tendencję do perfekcjonizmu na kontinuum. W środku mamy zdrowe, normalne dążenie do doskonałości, a na krańcach jest z jednej strony neurotyczny, niezdrowy perfekcjonizm, a na drugim - nonperfekcjonizm czyli życie w ogóle bez wymagań wobec siebie i otoczenia.
Trzeba być dobrym, dążyć do najlepszego, ale gdy tendencja do wytyczania wysokiej poprzeczki sobie i/lub innym staje się zbyt silna, może dojść do kryzysu. Ten kryzys to nerwica, częste zmiany nastrojów, depresja, zaburzenia odżywiania, ale także nadmierna wrogość i skłonność do rywalizacji, niska wydajność w pracy, obniżona samoocena, lęk przed wystąpieniami, blokada w pisaniu u autorów i wiele innych zjawisk. Perfekcjonizm może stać się dużą przeszkodą w pracy, a także na drodze zmiany zawodowej.
Zdrowe dążenie do doskonałości czy destrukcyjny perfekcjonizm?
Dążenie do doskonałości, które przez niektórych nazywane jest "zdrowym perfekcjonizmem", wiąże się z:
- energią i entuzjazmem
- pozytywnym obrazem własnej osoby
- szybkim podejmowaniem decyzji
- poczuciem realizmu co do swoich silnych i słabych stron
- motywacją wynikającą bardziej z chęci osiągnięć i sukcesów aniżeli strachu przed porażką
- koncentracją na procesie dochodzenia do celu
- łatwością w uczeniu się na błędach i przyjmowaniem krytyki jako pomocy na drodze do celu.
Tendencje do neurotycznego perfekcjonizmu oznaczają najczęściej:
- wyznaczanie nierealistycznych standardów
- poczucie własnej wartości zależy od osiągnięcia wyznaczonych przez siebie celów
- ciągły stan niezadowolenia i niezaspokojenia
- koncentracja na porażkach i błędach
- myślenie w kategoriach "wszystko albo nic"
- motywacja strachem przed negatywnymi konsekwencjami
- nadmierne przywiązanie do szczegółów, czasem wręcz potrzeba pedantycznego porządku i precyzji
- tendencja do "siłowego" narzucania własnego zdania innym
- trudność w radzeniu sobie z krytyką.
Wydaje się, że i przywództwo i cały dzisiejszy świat skłania nas do dążenia do najlepszego, do stałego wyznaczania coraz ambitniejszych celów, doskonałego wyglądu zewnętrznego, zachowania świetnych relacji, zachowania według ściśle określonych standardów lub wręcz do doskonałości na wszystkich polach. Oczywiste są korzyści, które możemy uzyskać. Dobrze jest także uświadomić sobie, jakie mogą być koszty związane z takimi tendencjami.
Perfekcjonizm - czy masz w sobie perfekcjonistę?
Jak tropić własny perfekcjonizm?
Oto kilka kierunków wskazujących, jak rozpoznawać w sobie tendencje do perfekcjonizmu:
1) Tendencje do perfekcjonizmu można zaobserwować już we wczesnym dzieciństwie. Szczególnie charakteryzują dzieci uzdolnione i odnoszące sukcesy w szkole, najczęściej łączą się z nadmiernym krytycyzmem rodziców i nierealistycznymi oczekiwaniami wobec dziecka.
2) Pracoholizm - uzależnienie od pracy, a co za tym idzie brak odpoczynku, nadmierny stres, kłopoty z życiem rodzinnym, niska wydajność, kłopoty zdrowotne. Z pracoholizmem bardzo często idą w parze tendencje perfekcjonistyczne.
3) Prokrastynacja - u perfekcjonistów źródło odkładania na potem tkwi w strachu przed porażką/złą oceną ze strony innych, czasem leżącym całkowicie poza świadomością.
4) Wyraźny krytycyzm wobec innych - odrzucamy u innych to, czego nie akceptujemy w sobie.
5) Idealistyczny obraz własnej osoby w otoczeniu. Może pojawiać się kłopot z opowiadaniem o swoich porażkach, obawach, przykrościach, wahaniach nawet najbliższym osobom.
6) Podejście do świata na zasadzie "biały albo czarny", bez żadnych odcieni pośrodku.
7) Strach przed porażką i odrzuceniem. Za tym stoi głębokie pragnienie uzyskania akceptacji innych oraz chęć uniknięcia wstydu i upokorzenia, także często głeboko ukryte poza świadomością. Jaki pisze Burns, amerykański badacz zajmujący się zaburzeniami nastroju, perfekcjoniści mają tendencję do nadmiernego uogólniania konsekwencji popełnianych błędów - "cały świat się zawali, gdy przegram".
8) Brak otwartości na krytykę. Perfekcjoniści częściej niż inne osoby reagują obronnie na krytykę, chcąc chronić swój wrażliwy wizerunek.
9) Myślenie w kategoriach "co powinnam" , a nie "co chcę". Często pojawia się poczucie winy i frustracja, gdy poprzeczka nie zostanie osiągnięta i pojawi się porażka. Takie podejście przeszkadza w otwarciu się na nowe doświadczenia i uczeniu się z popełnionych błędów.
Coaching i psychoterapia oferują sposoby pracy z perfekcjonizmem (Kiedy skorzystać z profesjonalnej pomocy). Czy zauważasz w sobie któreś z powyższych tropów?
O tym jak sobie radzić w codziennym życiu z tendencjami perfekcjonistycznymi i jak wychowywać dzieci, aby nie narazić ich na trudności w dorosłym życiu - to temat na kolejny artykuł:)
Wykorzystane źródła:
Słownik wyrazów obcych PWN, 1980, Warszawa.
David Burns, The Perfectionist's Scipt for Self-Defeat, Psychology Today, November 1980.
Carolyn Gregoire, 14 Signs Your Perfectionism Has Gotten Out Of Control, The Huffington Post, 11/06/2013.
Richard Winter "W pułapce perfekcjonizmu", Wydawnictwo WAM, 2013.